Centro Feto Enclave Oecusse

Centro Feto Enclave Oecusse
Servi ba Feto Oecusse, Servi ba Feto Timor

30 January, 2011

GUVERNU SUPORTA ESTABELESEMENTU GRUPU MONITORIZASAUN PLANU DEZEMVOLVIMENTU SENSITIVU BA GENERU


Iha loron Segunda Feira, 24 Janeiru 2011, Centro Feto Enclave Oe-cusse(CFEO),halao enkontru ho membru, GOVERNU no ONG sira, hodi estabelese Grupu Monitorizasaun iha salaon ETPA.Iha enkontru ne`ebe ,direitamente loke husi Admistrador distritu Oe-cusse Sr JOSE TANESIB ANUNU.iha nia abertura ANUNU esplika katak,ONG sira persiza tebtebes atu servisu hamutuk ho GUVERNU LOKAL ,hodi hare ba planu dezemvolvimentu nebe`e ita atu atinzi .
Directora Centro Feto Enclave Oe-cusse(CFEO) Sra SEBASTIANA DA COSTA PEREIRA haktuirtan katak,ohin loron importante ba ita hotu ne'ebe mak marka prezensa iha ne`e,hodi ita atu estabelese Grupu monitorizasaun,hodi taumatan ba ita nia maluk Feto sira nebe`e mak seidauk hetan mudansa husi dezemvolvimentu iha parte ne’e be deit.




PEREIRA iha nia komentariu mos hatetentan katak,realidade ne’ebe mak agora dadaun mosu iha ita nia rai doben Timor –Leste,feto sai hanesan numeru 2,seiwaihira ita kompara ho mane maluk sira.Neduni iha loron ida ne`e,CFEO,hakarak konvida maluk GUVERNU ho ONG sira hodi estabelese Grupu monitorizasaun ba Planu Desenvolvementu ne’ebe sensitive ba Generu ida hodi tau matan ka hare ita nia maluk feto sira iha Timor-Leste liu-liu iha ita nia rai doben enclave ida ne`e.


Alende husi enkontru ida ne`e,hetan akordu husi ONG nomos GUVERNU,hodi estabelese Grupu Monitorizasaun ida ne`e.Partisipantes mos izizi ba CFEO,hodi lao nafatin ba oin,atu fo dalan ka mobiliza ita nia maluk feto sira,hodi partisipa iha dezemvolvimentu nasaun nian ka suku nian,namos sira bele partisipa iha vida politika.responde ba ezizensia hirak ne`e,ANASTASIA DE JESUS DA SILVA nudar Program Maneger CFEO nian,esplika katak,CFEO prontu atu koopera ho maluk Feto no Mane I liu-liu ba Feto iha parte nebe deit,Liu liu iha parte politika no seluk-seluktan.

Grupu ne’ebe estabelese hodi tau matan ba planu desenvolvementu sensitive ba Generu ne’e sei fo prioridades liu atu hare no sukat feto sira no grupu vulneravel seluk hanesan ema ho defisientis sira atu bele hetan mos impaktu husi planu ne’ebe atrasa ona ba iha tinan Fiskal 2011 husi estadu. Grupu ne’e mos sei foku liu atu hasae kapasidade membrus feto no mane iha Konseleiru suku nian iha oinsa jere orsamentu suku, planu strategia ba suku ne’ebe sensitive ba jeneru no oinsa involve diak liu tan komunidade feto no mane hodi partisipa iha desenvolvementu komunidade.

Iha parte seluk,DDO Distritu Oe-cusse,Sr MIQUEL BUCAN,haktuirtan katak,nia parte senti kontenti ho desizaun CFEO tamba,ho nia spiritual organiza GUVERNU no ONG sira hodi hari Grupu monitorizasaun,hodi hare ba partisipasaun Feto sira.Sr BUCAN mos haktuirtan katak,enkontru Rede Monitorizasaun ne`e bele halao iha fulan tolu dala ida.Iha sorin seluk delegasaun husi DNDR( Diresaun Nasional Desenvolvementu Rurais )Distritu Oe-cusse,Sr FIDELIO ABI dehan Nia pronto atu sai Pontu Fokal ba Rede no protu atu servi ba grupu .










Hakarak Atu Hetan Informasaun Klean Liutan Bele Kontaktu:


Programme Manager CFEO, ANASTASIA DE JEZUS DA SILVA.


Ho numeru Kontaktu: + 670 7780445.


Email:centro_enclaveoecusse@yahoo.com.


http://enclaveoecusse.blogspot.com/










27 January, 2011

CFEO halao Sosializasaun ba dala ikus iha Sub Distrito Nitibe ba Projeitu Building Empowerment Leadership and Engagementu Using CEDAW ka CEDAW BELE


Iha Loron Segunda feira :17 ate 19 Janeiru 2011 ,Centro Feto Enclave Oecusse (CFEO) liu husi Projeitu Building Empowermwnt Leadership and Engagement Using CEDAW (BELE),Halao aktividade sosializasaun durante loron 3 ne’e iha Sub Distrito Nitibe. Partisipantes sira ne’ebe partisipa iha sosializasaun ida ne’e mai husi suku 5 mak hanesan:Suku Ban-afi,Lel –ufe,Bene-ufe,Suni –ufe no Usi taco.Treinamentu ne’e hamutuk ema nain 32 kompostu husi : Chefi de Suku,Chefe Aldeia, Rep. Feto boot no Rep. Jovem feto.(Mane:22 pessoas no feto: 10 pessoas total 32 pessoas.

Antonio Casenube hanesan treinador officer CFEO,hatete katak:” Treinamentu ida ne’e ho ninia objective mak atu hasa`e Kapasidade no konhesementu ba Lider lokal sira bazea ba sira nia poder hodi bele Dezenvolve sira nia Sidadaun tantu feto no mane.

Antonio mos hatutan tan katak “realidade ne’e be mak akontese iha baze, Feto sempre hetan ka hasoru Diskriminasaun ,ne’e duni iha opurtunidade ida ne’e CFEO fo treinamentu ba Lideransa komunidade sira atu prevene ka hamenus Diskriminasaun ne’e be mak feto maluk sira hasoru, liu husi fo sai saida maka rekere ou rekomenda iha observasaun konkluzaun hakerek husi Relatoriu Inisiu CEDAW Timor Leste nian iha 2007.

Anastasia de Jesus da Silva nudar Program Manager CFEO haktuir katak Sosializasaun ne’e badala ikus ona mak iha Sub Distrito Nitibee nia mos Isplika tan katak primeiru etapa halao iha Sub Distrito Pante Macassar segundu etapa iha Sub Distrito Oesilo terseiru etapa iha Sub Distrito Passabe



Alende ne’e Parseiru lokal nebe`e hetan fiar atu fasilita no organiza komunidade ba sosializasaun dala ikus iha Sub Distrito Nitibe ne’e maka NGO AHCAE, Asosiasaun Hametin Cultura Atoni Enclave nebe servisu iha suku Usitaco no Banafi konsege fasilita no organiza sosializasaun ne’e ho diak.

Centro Feto enclave Oecusse (CFEO) mos lahaluha hato`o agradese mentu ba staff AHCAE,Sr Agutinho Menezes,Nebe`e honia ajuda hodi halao sosializasaun idane`e hodiak.



Maski kondisoens dalan no mota ne’ebe tun bo`ot hodi halo ekipa treinamentu nian la bele fila husi Suku Usitaco iha loron hafoin remata treinamentu, maibe hafoin loron 2 kalan 2 toba hela iha Aldeia Nitib konsege ekipa treinamentu nian fila mai to`o iha sentru kapital Oecusse hodi hakur mota nebe hahu tun.

Kondisoens dalan no udan kuaje sai faktores bo`ot liu ba disponivel husi ekipa nian durante fulan Desembru no Janeiru nia laran hodi halo konsultasaun nune mos wainhira halo kordenasaun antes iha suku 5, dala rua ekipa la konsege ba suku Ban Afi no tengki fila fali deit tamba dalan kotu no mota tun. Liu tiha semana ida foin ekipa bele fila ba halo kordenasaun no hetan konkordasaun atu ekipa fila ba halo sosializasaun iha loron sigunda 17 ate Koarta 19 Janeiru.



Sosializasaun observasaun Konkluzaun CEDAW ba nivel sub Distrito ne’e hanesan sosializasaun ikus husi aktifidades sosializasaun nian ba membrus Konseleiru Suku iha Distrito Oecusse ne’ebe hetan tulun husi ETJSSF ba periudu 2009-2010.

Ba Informasaun klaru liu tan, bele Kontaktu ba :

Anastasia de Jesus da Silva
Manager Programa BELE-CFEO
Telf ; + 670 7780445
email :centrofeto_enclaveoecusse@yahoo.com

ou bele visita ami nia blog spot iha linha ne'e:
http://enclaveoecusse.blogspot.com/











20 January, 2011

Loron 3 Ona hafoin Administrador Distrito Oecusse hasai Desijaun Taka provisoriumente Igreja Visaun Cristao iha Oecusse
































18 January, 2011

Governu Foti Desijaun hoti taka provisoriumente Igreja Visaun Cristao iha Oecusse

Desijaun nee hasai hafoin Dialogu loron ida ne'ebe fasilita husi Adminsitrador distrito Oecusse, Jose Anuno entre Comunidade Igreja Visaun Cristao no Igreja Catolika iha Distrito Oecusse, Tersa Feira ne'e 18 Janeiru 2011.

Reporta iha Desembru 28, 2010 akontesementu violensia ida hasoru membrus joven mane ida ne'ebe diskonfia hanesan membrus parte ba Igreja VC iha area palaban, Oecusse, tuir Polisia Kazu ne'e agora attende ona, maibe sidauk konsege kaer suspeitu ida.

Igreja Visaun Cristao iha Oecusse tuir Junio Perez nudar Presidente ba Igreja ne'e iha Timor Leste hetan ona legalizasaun husi Ministeriu Justica hodi halao ninia operasaun iha Timor Leste, signifika katak inklui distrito Oecusse.

entertantu, hanesan fo sai husi kuaje mayoria portavos husi bairo 28 parte ba igreja Katolika iha Distrito ne'e reafirma liu tan atu husu ba Governu lokal hodi TAKA tiha igreja refere.

Igreja Visaun Cristao harii iha ninia prinsipiu hanesan kuaje evangelika seluk iha Timor Leste, sira aplika buat prinsipal haat maka hanesan : sira hasoru malu, sira han hamutuk pao ne'ebe fahe ba malu,sira reja hamutuk no sira kria belun ba Jesus. esplika liu tan husi Junio Perez. " Ami mos oferta ba ami nia parte comunhao kada Domingu no ida ne'e la obriga ida ba kualker pessoa, sira bele hili ho desijaun rasik." hatutan tan Junio Perez.
Portavos husi Komunidade Area Palaban ne'ebe representa husi Joao Muni deklara iha ninia statementu katak " Igreja Visaun Cristao hatudu ona hahalok viola kultura atoni Oecusse, tamba la konsidera igreja catolika hanesan mayoria no bosok komunidade katak sira nia misaun ne'e misao harii NGO maibe iha fim harii fali igreja foun ida iha ami nia Bairo laran, ida ne'e mak ami la koi."  informasaun liu tan hare iha ne'e ; http://www.thevisioncc.org/home.


Situasaun iha fatin Dialogu sai namanas, tamba kuaje mayoria partisipantes hahu hakilar ho lian makaas " TAKA-TAKA balun mos hasai statementu ne'ebe kroat liu hanean representante husi estase Padimau nian"
Fidelio Ribeiro"  hau ohin loron ne'e hakarak rona lia fuan rua deit husi resultadu dialogu ne'e liafuan ne'e maka : TAKA ka ou La Taka, maibe hau atu dehan katak sei karik governu la taka, hau rasik ho hau nia komunidade sira ami mak sei ba TAKA  igreja iha Palaban ne'eba.

Hafoin kuaje iha oras 4 nia laran, deklarasaun sira ne'e ikus mai hetan resposta no hatan husi parte kompententes hanesan Chefi Gabineti SERAO, husi Igreja Visaun Cristao rasik, husi Amo Parokia Oecusse no mos husi Komandante PNTL distrito Oecusse ikus mai Administrador distrito Oecusse hasai desijaun atu konsulta ho Governo nasional iha tempu badak ba problema ne'e no husu atu taka provisoriumente atifidades husi Igreja Visaun Cristao iha Area Palaban, Oecusse too wainhira iha ona informasaun tuir mai.

Kestiona kona ba tempu provisoriumente ne'ebe fo ba Desijaun ne'e lahetan klarifikasaun klaru husi Administrador rasik.

kuaje ema besik atuslima partisipa iha dialogu ne'e no hetan siguransa makaas husi membrus PNTL distrito no mos UNPOL.

CFEO halao ninia observasaun ba Dialogu ne'e la ho intensaun halo intervensaun maibe so observa lalaok no sei konsidera desijaun ne'ebe mak hasai husi Governu hanesan desizaun governu nian.

CFEO nia prespektivas la representa iha desijaun ne'e no sei fo deit wainhira hetan ona konsultasaun husi parte governu.

ba Informasaun klaru liu tan bele kontaku

Sebastiana Pereira
Direktora CFEO Oecusse



 


16 January, 2011

Y-ACTS Lansa Kooperativa Produtu Rotan Iha Oecusse

Iha loron Sesta, 14 Janeiru edifisiu Y-ACTS iha Numbey-Oecusse nakonu ho konvidadus mai husi Sektores oin-oin , hare ba direktur Y-ACTS, Je Eta fo hela lia fuan ruma ba audiensias hotu kona ba objeitifu halibur ema hotu iha loron nee la seluk la let tamba Y-ACTS hahu ohin Lansa ona Koperativa produtu Rotan iha Oecusse ho ninia sentru iha Edifisiu Y-ACTS Numbey.

Hola parte iha seremonia kiik nee, Koordenador Regional Sentru Emprego Distrito Oecusse, Mario Muni, ne'ebe suporta harii koperativa nee, hateten iha ninia diskursu badak katak ; SEFOPE haksolok bele suporta ideas kreatifas ida hanesan harii sentru koperativa Rotan ida nee, husu atu atifidades nee nakonu ho joven feto no mane ba oin, atu bele hasae kapasidade empregu ba jovens sira no mos hodi promove produtu lokal iha Oecusse.


Kestiona kona ba impaktu husi tesi Rotan nebe sei sai kontribuitor makaas liu, Representante husi Departementu Meiu Ambiente ne'ebe representa husi Serilio Babo hatan katak ' Rotan fasil atu moris iha ambiente ne'ebe bee barak" oras ne'e ita tengki tau mos hanoin atu kuda Rotan hun ida ema ida sei ita hanoin ona atu produs Rotan sai buat oin-oin

Membrus Koperativas iha Produsaun rotan nee mai husi jovens sira sub Distrito 4 iha Oecusse, Inklui suku Ban afi nebe Dok tebes husi sentru kapital distrito Oecusse.

Hafoin lansa iha permeiru dia ne'e antusiasmu makaas hatudu husi partisipantes sira inklui autoridade lokais sira mosu dadauk . Folin kada produtu mos hetan rekonhesementu husi konsumedores sira: hanesan hateten husi : Lusia Laci, maluk partisipantes  feto ida iha seremonia ne'e.
" Kleru ona hau buka produtu sira hanesan ne'e atu sosa iha rai laran, maibe ohin hau kontente bele mai hare, visita no sosa rasik iha ne'e buat ne'ebe hakarak husi rotan. barak liu hau uja ba Uma laran.' hatutan nia ho kontente.

Nune mos ba konsumedores seluk ne'ebe oras ne'e hakarak visita sentru ne'e bele hakat mai edifisiu Y-ACTS iha sentru Numbey ou kontaktu numeru telf ; + 670 7468874.

10 January, 2011

Ba Seluk, Sae Ferry nee haksolok tansa mak ami lae?

Ne mak Kondisoens Portu Oebau, wainhira roo nakroma arangka kada Loron Tersa no Sesta iha Fulan Janeiru 2011 hafoin kuaje metade Populasaun prepara atu fila ba Dili ho rasaun oin-oin.

Iha loron Tersa, 4 Janeiru, Diresaun Portu tengki uja Polisia Maritima atu bele kontrola numeru pasangjeiru nebe sae makaas tebes husi Oecusse atu ba Dili. nune mos tuir observasaun CFEO sei akontese nafatin iha Sesta 7 Janeiru 2011.

Pasangeirus feto mane tengki hatudu bilhete no ida nee, diretamente verifika husi Membrus Polisia Maritima laos hanesan babain pessoal husi APORTIL.

Nesesidades nebee makaas ba kuaje metade pasangeirus sai problematika wainhira balun labele hetan aksesu hodi sosa bilhete nebe iha deit klasifika ekonomia ho folin USD $ 4.00 no USD $ 14.00



 espera kondisoens hanesan bele hadia diak liu tan no bele tau prioridades mos ba feto no labarik liu-liu ba inan isin rua sira.

See sae Ferry ba Ema seluk hanesan ksolok, nusa mak ami lae?????????????